1 - ضرورت محاسبه نفس‏
 قال رسول اللَّه‏صلى الله عليه وآله وسلم : «يا اباذر حاسب نفسك قبل ان تحاسب فانه اهون لحسابك غداً وزن نفسك قبل ان توزن و تجهّز للعرض الاكبر يوم تعرض لا تخفى على اللَّه خافية».
 اى اباذر! به حساب نفس خود برس پيش از آنكه به حساب نفس تو برسند زيرا اين عمل براى روز حساب آسانتر خواهد بود و خود را سنجش نما قبل از آنكه تو را بسنجند و براى روز بزرگ كه اعمال انسان در پيشگاه خداوند متعال عرضه مى شود آماده باش روزى كه هيچ چيز پنهان نمى‏ماند. (بحار / 77 / 83)

  2 - محاسبه در هر روز
 قال الكاظم‏عليه السلام: «ليس منا من لم يحاسب نفسه فى كل يوم فان عمل خيراً استزاد اللَّه منه و حمد اللَّه عليه و ان عمل شراً استغفر اللَّه و تاب اليه».
 از ما نيست كسى كه به حساب نفس خود در هر روز نرسد اگر عمل خوبى انجام داده از خداوند طلب زيادى كند و او را سپاس گويد و اگر عمل بدى انجام داده طلب مغفرت كند و توبه نمايد. (بحار / 70 / 72)

  3 - محاسبه‏ى نفس نشانه‏ى تقوا
 قال رسول اللَّه‏صلى الله عليه وآله وسلم : «لا يكون الرجل من المتقين حتى يحاسب نفسه اشدّ من محاسبة الشريك شريكه فيعلم من اين مطعمه و من اين مشربه و من اين ملبسه امن حلّ ام من حرام».
 انسان از پرهيزكاران نيست مگر آنكه در حسابرسى نفس خود از شريك نسبت به شريكش سخت گيرتر باشد و بداند كه طعام و نوشيدنى و لباس او از كجا تهيه شده از حلال يا حرام. (مكارم الاخلاق / 2 / 375)

  4 - آثار محاسبه‏ى نفس‏
 الف - سود و منفعت؛ قال على‏عليه السلام : «من حاسب نفسه ربح و من غفل عنها خسر و من خاف امن».
 هركس به حساب نفس خود برسد سودبرده و هركسى غفلت بورزد زيان ديده و هركس بترسد در امان است . (بحار / 70 / 73)
 ب - اطلاع بر عيوب و اصلاح آن ؛ قال على‏عليه السلام : «من حاسب نفسه وقف على عيوبه و احاط بذنوبه و استقال الذنوب و اصلح العيوب».
 هركس به حساب نفس خود رسيدگى كند بر عيب‏هاى خود مطّلع مى‏شود و به گناهان خود احاطه پيدا مى‏كند و در صدد بر مى‏آيد گناهان خود را از بين ببرد و عيب‏هاى خود را اصلاح كند. (غرر الحكم / 8927)

  5 - عوامل آسانى محاسبه در قيامت‏
 الف - حسن خلق؛ قال رسول اللَّه صلى الله عليه وآله وسلم : «حسّن خلقك يخفّف اللَّه حسابك».
 اخلاق خود را نيكو گردان خداوند حساب را بر شما تخفيف مى‏دهد . (بحار/71/383)
 ب - قناعت؛ قال رسول اللَّه‏صلى الله عليه وآله وسلم : «اقنع بما اتيته يخفف عليك الحساب».
 به آنچه خداوند به شما داده قناعت بورزيد خداوند حساب را بر شما تخفيف مى‏دهد. (اعلام‏الدين/344)
 ج - صله‏رحم؛ قال الصادق‏عليه السلام : «انّ صلة الرحم تهوّن الحساب يوم‏القيامة».
 به درستى كه صله رحم مايه آسانى حساب مى‏گردد . (بحار/74/102)
 اشاره‏
 الف) شخصى به نام توبة بن صمّه برنامه‏ى محاسبه نفس داشت روزى عمر شصت ساله خود را در تعداد ايام سال كه (365) روز است محاسبه كرد و با خود گفت: اگر در هر روزى يك گناه مرتكب شده باشم من بيش از بيست هزار گناه انجام داده‏ام آهى كشيد و از دار دنيا رفت (منازل‏الاخرة محدث قمى‏رحمه الله 97)
 ب) پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله وسلم فرمودند:... خداوند وقتى مخلوقات را مى‏آفريند رزق آنها را از حلال تقسيم مى‏نمايد. بنابراين هر انسانى به طرف حرام برود از حلال به همان اندازه كم مى‏شود و در قيامت به خاطر ارتكاب حرام محاسبه مى‏شود. (بحار 5 / 148)